بررسی جامع رژیم غذایی گیاهخواری

گیاهخواری و وگان و واژههای همخانوادهی آنها واژههایی هستند که بهکرات در بحث انتخاب یک رژیم غذایی فاقد گوشت و محصولات حیوانی بهکار گرفته میشوند. بیشتر افرادی که چندان با این موضوع آشنا نیستند تنها واژههای گیاهخواری، گیاهخوار و مانند اینها را شنیده یا خواندهاند. از سویی چه گیاهخواری و چه وگان برای ناآشنایان با این مفاهیم تنها به یک رژیم غذایی برمیگردد، در حالیکه رژیم غذایی تنها بخشی از محتوای آنها را تشکیل میدهد. در این نوشته قصد داریم به تعاریف این دو واژه ، فرق وگان و گیاهخوار و همچنین بررسی جامع این نوع رژیم غذایی بپردازیم .
گیاهخواری چیست ؟
گیاهخواری (vegetarian) بهطور مختصر واژهای برای توصیف نوعی طرز تفکر و شیوهی رفتار است که در آن از خوردن گوشت حیوانات خودداری میشود. به افرادی که چنین طرز تفکر و شیوهی رفتاری دارند، گیاهخوار (vegetarian) گفته میشود. همانطور که میبینید در زبان انگلیسی از واژهی ویجیترین هم در جایگاه مصدر و هم در جایگاه صفت استفاده میشود. البته گاهی در این زبان برای تعریف گیاهخواری در جایگاه مصدر واژهی ویجیترینیسم (vegetarianism) بهمعنی گیاهخواربودن، هم بهکار برده میشود.
منظور از گوشت نهفقط گوشت قرمز که گوشت تمامی حیوانات مثل مرغ، ماهی، میگو، شترمرغ، بلدرچین، خوک، شتر و … است. علت پرهیز گیاهخواران از خوردن گوشت حیوانات عموماً جایز ندانستن گرفتن جان حیوانات و بهرهکشی از آنهاست. گیاهخواران گاه علل دیگری را نیز برای گیاهخواری خود برمیشمارند که مهمترینشان موارد زیر اند:
- کمک به کندکردن سرعت گرمایش جهانی با کاهش تولید گاز متان ناشی از صنعت دامپروری
- کمک به حفظ ذخایر آب
- کمک به حفظ جنگلها و جلوگیری از تخریب جنگلها برای تغییر کاربری به زمینهای کشاورزی برای کشت غذای حیوانات دامی
- کمک به کاهش گرسنگی انسانها در سراسر جهان با افزایش بازده انرژی صرفشده برای تولید غذا
- حفظ و بهبود سلامتی جسمی و روانی
گیاهخواری عملا به حذف گوشت یا برخی محصولات با منشا حیوانی، بسته به درجه گیاهخوار بودن از رژیم غذائی اطلاق می شود.انواع متفاوتی از گیاهخواری وجود دارد که هریک منافع و البته مشکلات مربوط به خود را دارند.

- اولین نوع از سه روش عمده آن که رایج ترین آنهاست روش ovo-lacto می باشد. گیاهخواران اوو – لاکتو هیچ گونه گوشتی (گوشت قرمز ، ماکیان ، غذاهای دریایی) نمی خورند ، اما تخم مرغ و محصولات لبنی را مصرف می کنند.
- گروه دوم به Lacto معروفند.گیاهخواران گروه لاکتو گوشت و تخم مرغ نمی خورند اما لبنیات را در برنامه غذائی خود دارند.
- آخرین گروه با سخت ترین رژیم غذائی ، Vegans هستند.
گروه دیگری هم به نام پسکو pesco-vegetarian از فرآورده های لبنی، تخم مرغ، و ماهی تغذیه می کنند اما از انواع دیگر گوشت پرهیز می كنند.برخی گیاهخواران رژیم میوه خواری دارند (frutarians) که در واقع نوعی رژیم وگان است و در آن مصرف غذاهای پخته به حداقل می رسد و بیشتر از میوه های خام ، خیار و گوجه ، و نیز از دانه ها استفاده می شود.این گروه تنها ان دسته از خوراکیهای گیاهی راانتخاب می کند که چیدن آنها منجر به مرگ گیاه نشود. و بالاخره جوانه خواران (sproutarians) نیز در میان این گروه دیده می شوند که عمدتا از جوانه ها، دانه ها ، و برنج تغذیه می کنند.
وگان چیست ؟
وگان (Vegan) صفتی برای تعریف طرز فکر و رفتار افرادیست که نهتنها از خوردن گوشت حیوانات پرهیز میکنند، بلکه سایر محصولات حیوانی به هر شکلی که باشد را هم، چه بهصورت مستقیم و چه بهصورت غیرمستقیم، مصرف نمیکنند. به این طرز تفکر، وگانبودن یا وگانیسم (Veganism) گفته میشود و البته در زبان فارسی معادل پاکگیاهخواری هم برای آن پیشنهاد شده است.
وگانها تنها کشتن حیوانات برای خوردن گوشتشان را ظلم تلقی نمیکنند و علاوهبرآن استفاده از حیوانات برای تولید شیر، تخممرغ، عسل و … را نیز نوعی ظلم و بهرهکشی از حیوانات بهشمار میآورند و این مهمترین تفاوت گیاهخواری و وگان است.
فهرست زیر شامل بعضی از محصولاتی هستند که وگانها از مصرف آنها امتناع و کارهایی که از انجام آنها خودداری میکنند است:
شیر گاو و هر حیوان دیگر و مشتقات آن مثل پنیر، خامه، کره و …
تخممرغ و تخم سایر پرندگان
عسل
لباسهای تهیهشده با استفاده از چرم، خز یا پوست حیوانات
لوازم آرایشی و بهداشتیای که در آن از محصولی حیوانی استفاده شده
لوازم آرایشی و بهداشتیای که روی حیوانات تستسلامت شدهاند
سیگارهایی که روی حیوانات تستسلامت شدهاند
حضور در سیرکها، دلفیناریومها، آکواریومها و …
استفاده از بالش، تشک و سایر ملزومات خواب ساختهشده با پر
انجام ورزشهایی مثل اسبسواری و چوگان و حمایت از آنها
استفاده از ابزارهایی مانند قلمو، تار، دف و مانند آنها که در تولیدشان از پوست، مو یا خز حیوانات استفاده شده است
دقت داشته باشید که منظور از پرهیز از استفاده از این محصولات استفادهنکردن از آنها هم بهصورت مستقیم و هم بهصورت غیرمستقیم است. نمونهای از مصرف غیرمستقیم خوردن انواع غذا، کیک و شکلات است که در دستور تهیهی آنها از یک یا چند محصول حیوانی استفاده شده. بهطور کلی میتوان گفت وگانها از مصرف هر کالا یا انجام هر کاری که در آنها به هر صورتی از حیوانات بهرهکشی شده است خودداری میکنند.
تاریخچه گیاهخواری
گیاهخواری چیزی جدای از انسان نیست، از آغاز با ما بوده است. انسان های نخستین میوه خوار بوده اند و در جنگل های گرمسیری زندگی می کردند. دمای مناسب در بیشتر فصل ها و تابش خورشید عالم تاب، جنگل های پر از میوه و همیشه سبز، بدن و استخوان های انسان را قدرتمند نگاه می داشت.
بر اثر عوامل گوناگون و از جمله کشف آتش، انسان از جنگل ها دور شده و به کوهستان سرد یا مناطق نامناسب و بدون گیاه رفته و کشتار حیوانات و خونریزی آغاز شده است. انسان از خوراک طبیعی خود یعنی میوه ها دور شد و بیمارتر، حواس ناب و غریزی خود را از دست داد. اما بازگشت به گیاهخواری، از چند هزار سال پیش و توسط فیلسوفان و دانشمندان شروع شد.
در یونان باستان، فیثاغورث استاد بزرگ و ریاضی دان، بطور جدی با خوراک گوشتی و کشتار مخالفت کرد و گیاهخواری را روش زندگی اعلام داشت. او تورهای ماهی گیران و قفس های پرندگان را می خرید و آن ها را آزاد می کرد. طوری که تا چند صد سال پیش به گیاهخواری می گفتند روش فیثاغورثی، و همچنین به پیروی از فیثاغورث، بزرگان دیگری از یونان باستان، گیاهخواری را ترویج کردند، مانند پلوتارک، امپدوکلس. پایه گذاران فلسفه در تاریخ همگی گیاهخوار بوده اند. سقراط، افلاطون، ارسطو، دیوژن … . در عصر نوین هم بیشتر فیلسوف ها گیاهخوار بودند مانند کانت، روسو، شوپنهاور و … .
و در نهایت در قرن ۱۸، یعنی در سال ۱۸۴۷ میلادی، اولین انجمن گیاهخواری بنیان گذاری شد، به نام Vegetarian Society. در قرن بیستم، جنگ جهانی اول شروع شد و گیاهخواران با جنگمخالف بودند و هر گونه کشتاری را قبول نمی کردند . گیاهخواران تاوان سنگینی برای مخالفت با جنگ پرداختند و حتی حدود ۷۰ نفر از گیاهخواران اعتصاب کردند و از گرسنگی مردند.
تاریخچه گیاهخواری را مردی تغییر داد که نامش دونالد واتسون Donald Watson بود و در سال ۱۹۴۴ انجمن گیاهخواران مطلق انگلستان بنیانگذاری کرد و کلمه Vegan را برای اولین بار ابداع نمود. واژه وگان (vegan) از سه حرف اول و دو حرف آخر واژه Vegetarian ساخته شد.

بررسی سلامتی رژیم غذایی وگان
جدال میان گیاهخواران و گوشتخوارها تمامی ندارد. از یک سو گیاهخواران میگویند رژیم غذایی وگان سلامت را به جسم و روانشان برگردانده و بخاطر همین حاضر نیستند هیچ ترکیب حیوانی را به سفرهشان بیاورند؛ از سوی دیگر گوشتخوارها میگویند که یک الگوی غذایی، بدون ترکیبات حیوانی نمیتواند به همه نیازهای بدن پاسخ دهد. در این قسمت می خواهیم مهمترین مزایا و معایب رژیم غذایی گیاهخواری را برای شما شرح دهیم.
مزایا
- کاهش فشار خون: گیاه خواری میتواند برای بسیاری از افراد که مشکل فشار خون دارند، مفید باشد و با محدود کردن غذاهای گوشتی و فرآوری شده، به کاهش فشار خون آنها کمک کند.
- کاهش اوره: یکی از دلایل مهمی که ممکن است پزشکان برای برخی افراد دستور گیاه خواری تجویز کنند، افزایش اوره و اسید اوریک در بدن آنهاست. البته در این صورت نیز اغلب مصرف گوشت محدود میشود و پزشک تغذیه، آن را بهطور کامل حذف نمیکند.
- سبک زندگی سالم و طول عمر طولانیتر: مواد غذایی فرآوری شده، انواع چربی اشباع و کلسترول در این رژیم غذایی بهواسطه حذف گوشت و تخم مرغ کاهش پیدا میکند و به همین دلیل در سلامتی افراد نقش موثری دارد.
- حمایت از حیوانات و محیط زیست: بسیاری از افراد به دلیل علاقهای که به حیوانات دارند و برای ممانعت از کشته شدن آنها به رژیم گیاهخواری روی میآورند. این رژیم غذایی همچنین به دلیل کاهش آزاد شدن گازهای گلخانهای ناشی از کشتار دام به حفظ محیط زیست کمک بسیاری میکند.
- کنترل دیابت رژیم غذایی: گیاه خواری همچنین در بسیاری از افراد به کنترل علائم دیابت و کمک به کاهش مصرف داروهای دیابت منجر شده است.
- کنترل چاقی و اضافه وزن: بسیاری از افراد به کمک رژیم گیاه خواری به روند لاغری خود کمک کردهاند و در حقیقت از این رژیم غذایی به عنوان یک رژیم لاغری استفاده میکنند.
معایب
- کمبود مواد مغذی در بدن: ممکن است برخی از مواد معدنی و ویتامینها بهطور کامل از غذاهای گیاهی جذب نشوند. برخی از مواد از غذاهای جانوری راحتتر جذب میشوند ویا در غذاهای جانوری تراکم این مواد بیشتر است؛ به همین دلیل برای جذب مقدار خاصی از آن ماده مغذی از مواد گیاهی، نیازمند مصرف بیشتری از آن غذا هستیم. برای مثال افرادی که در رژیم گیاه خواری هستند، ممکن است با کمبود ویتامین B12، ویتامین D، کلسیم و پروتئین روبرو شوند.
- محدودیت انتخاب: گیاهخواران ممکن است برای ایجاد تنوع غذایی و یا انتخاب غذا از منوی رستورانها دچار محدودیت شوند. به همین دلیل گیاه خواری گاهی یک چالش محسوب میشود.
- بروز سرطان کولورکتال: جالب است بدانید با اینکه پیش از این تصور میشد سرطان کولورکتال بر اثر مصرف زیاد غذای حیوانی ایجاد میشود، امروز متوجه شدهاند ریسک ابتلا به سرطان کولورکتال در افرادی که تحت رژیم گیاهخواری هستند، بیشتر است. این مورد نیز یکی از معایب گیاه خواریمحسوب میشود.
- کاهش تراکم استخوان: این مورد بیشتر از عوارض گیاهخواری در دوران کودکی و نوجوانی محسوب میشود. زیرا جذب مواد مغذی در این دوره کاهش مییابد و این افراد در بزرگسالی دچار کمبود تراکم استخوان میشوند. همچنین بهتر است کودکان در سن رشد، زنان باردار و شیرده و ورزشکاران از رژیم گیاه خواری پیروی نکنند و چنانچه تمایل به انجام این رژیم دارند، حتماً با پزشک مشورت کنند.
- گروه های حساس: صرف نظر از فواید این رژیم باید توجه داشت که رژیم گیاه خواری برای برخی افراد مناسب نیست به خصوص گروه های آسیب پذیر مانند زنان باردار و شیرده، کودکان، نوجوانان و ورزشکاران وجود دارد.
سخن آخر
ممکن است یک شخص باور کند که با وگان بودن رژیم غذایی سالمتری خواهید داشت. اما در حقیقت هیچ داده قطعی وجود ندارد که وگان بودن را بهعنوان یک رفتار مستقل تلقی کند که سلامتی را بهبود میبخشد. صرفنظر از هر رژیم غذایی، باید تعادل خوراک، ورزش و تناسب بین وعدهها را حفظ کرد. اگر از منظر یه رژیم غذایی به گیاهخواری می نگرید می توان با تعادل بین مصرف مواد غذایی گیاهی و دامی یک رژیم سالم و مغذی را داشته باشید . اما اگر از منظر یه نوع روش و یا دیدگاه فکری به وگان یبا گیاهخواری می نگرید مساله فرق می کند . در این زمینه می توان گفت که هدف این گروه بسیار هدف والا و مهمی است اما رویه کار تا حد خوبی نادرست است . مگر حتما باید همه مصارف مستقیم و غیر مستقیم از حیوانات را حذف کرد تا نشان دهیم که به فکر حقوق حیونات هستیم . تغذیه هر فرد از گروه پایین خود همان نظم اکو سیستم جهان است پس هم نباید از این ور بوم افتاد و کلا مصرف گوشت و هرچه مربوط به حیوانات است را حذف کنیم و نه از آن ور بوم بیفتیم و با مصرف بی رویه محصولات دامی و پرندگان و دیگر حیوانات سلامت حیوانات را بیش از حد به خطر بیاندازیم . پس بهترین روش همان اعتدال است .
